OPERA NOVA w Bydgoszczy

„Manru” wydał mi się ciekawy, właśnie dlatego, że opinie ludzi ze środowiska na jego temat były kontrowersyjne.Jeden ze znanych tenorów wspominał, że kiedyś nie był w stanie nauczyć się tytułowej partii. To wszystko spowodowało, że nasze zainteresowanie „Manru” rosło. A potrzeba była szczególna. Był rok 2006 i po trzydziestoczteroletniej budowie, zbliżało się otwarcie gmachu Opery Nova, pięćdziesięciolecie bydgoskiej opery,a do tego ważne rocznice - śmierci Paderewskiego i prapremiery „Manru”.To przemawiało za tym tytułem. Zdecydowałem się więc pochylić nad jego partyturą.(...)

Ewidentnym potwierdzeniem Pana artystycznej intuicji jest nagroda…

- Nie tylko sama nagroda, ale i opinie, które na temat „Manru” usłyszałem w Paryżu. Również od osób, których w ogóle nie znałem, a które podchodziły do mnie, bardzo ciepło wyrażając się o tym dziele. To dowodzi,że warto było się pochylić nad tą partyturą, żeby ją uaktualnić, przystosować do wymogów współczesnej sceny operowej i do percepcji dzisiejszego widza.(...)

Janusz Ratajczak (Manru), Wioletta Chodowicz (Ulana), Barbara Krahel (Jadwiga), Leszek Skrla (Urok), Monika Ledzion (Aza), Jacek Greszta (Oros), Łukasz Goliński (Jagu), Chór, Balet i Orkiestra Opery Nova w Bydgoszczy, dyr. Maciej Figas, reż. Laco Adamik

Opera Nova Bydgoszcz/Dux 9793 (DVD, 2011)

Opera Paderewskiego wy­stawiona na pięćdziesię­ciolecie sceny bydgoskiej w 2006 roku, dopiero po kilku latach ukazuje się w wersji DVD. Jej warstwa dźwięko­wa z powodzeniem może ry­walizować z wcześniejszym nagraniem audio (Dux 0368-0369, 2004) dokonanym przez Operę Dolnośląską pod dyrekcją Ewy Michnik. Ba, poziom muzyczny wy­konania w Bydgoszczy prze­wyższa nawet ten z Wrocła­wia, przede wszystkim dzię­ki obsadzie partii tytułowej. Janusz Ratajczak, od dwu­dziestu lat solista Opery byd­goskiej, swój tenor o poły­skliwym brzmieniu prowadzi równo i bez wysiłku. Gdy trzeba, nadaje mu odpowied-niąmoc i nie ma żadnych kło­potów z dykcją. Ta rejestra­cja utrwala jego znakomity pod każdym względem śpiew i dowodzi, iż Manru niekoniecznie wymaga wiel­kiego, bohaterskiego głosu.

Z odtwórców pozosta­łych partii Wioletta Chodowicz jako Ulana potwierdza typowe dla niej, szczere emocjonalnie i bezbłędne technicznie aktorstwo wo­kalne wysokiej próby. So­czysty, pewnie intonowany baryton Uroka (Leszek Skrla) stosownie do sytuacji wciąż inny przybiera wyraz. Monika Ledzion, artystka o nadzwyczajnej urodzie, dysponująca pięknym, ory­ginalnym w barwie, spraw­nym warsztatowo, roz­ległym w skali mezzosopra­nem, wydaje się stworzona do roli Azy (szczególnie w wersji DVD), jednak jej głos wpada czasem w nad­mierne rozwibrowanie; sły­chać, że dramatyczny cha­rakter muzyki wymusza for­sowny śpiew.

Znakomicie gra orkiestra -jeden z najlepszych w mej opinii polskich zespołów operowych. Batuta dyrekto­ra Opery Nova Macieja Figasa wydobywa z partytury motywy przewodnie, czy­niąc narrację muzyczną cie­kawą i przejrzystą. Na nią nakłada się często chór w głosowych grupach kobie­cych, męskich i łączonych; przygotowany przez Henry­ka Wierzchonia, zawsze świetnie osadzony w dźwię­ku, z brzmieniową lekkością przekazuje swoje pieśni, re­pliki, reakcje i komentarze.

Urzekające w Manru so­lo skrzypcowe powierzono Krzysztofowi Jakowiczowi, na cymbałach w III akcie koncertuje Ihor Lomaha. Kto to wszystko tak składnie na­grał (w formacie Dolby Di­gital 2.0 i 5.1), informacyjna broszurka - nie podaje. Na­zwiska reżysera kamer rów­nież brak. Takie najwidocz­niej było założenie: prosta, by tak rzec, rejestracja spek­taklu, bez śladu inwencji, jaką przejawiłby filmowiec czy realizator telewizyjny. W rezultacie mamy trzy za­ledwie rodzaje ujęć: punkto­we (kierowane na śpiewają­cych solistów), wycinkowe (obejmujące centrum sceny) i panoramiczne (ukazujące plan ogólny). Zresztą war­stwy wideo i audio sprawiają wrażenie odrębnych: równo przycięta akustyczna „fala" nie cofa się ani przybliża przy scenicznym ruchu aktorów.

Przedstawienie pozbawio­ne jest napięcia. Napięcie w teatrze budują kontrasty; w tym przypadku może bra­kuje ich w samym dziele, ale w pamiętnej premierze Man­ru w warszawskim Teatrze Wielkim w reżyserii Hanny Chojnackiej (1991) ten kon­trast tworzyła orgia kolorów, w jakich cygański świat wkraczał na scenę, i od razu kolorami wtedy dźwięczała muzyka. Zapisana na DVD bydgoska koncepcja Laco Adamika ma jednolitą linię: konsekwentnie prowadzi mroczną plastycznie całość w stronę tragedii. Fabuła w każdym akcie rodzi nowy konflikt. Każde słowo o śmierci jest akcentowane. Gdy kurtyna otwiera się na akt drugi, w zwieńczeniu tro-istego układu sceny widnieją dwa cmentarne krzyże (i ty­leż w finale będzie trupów),a na zamknięcie aktu z du­etem nadziei i miłości Ulany i Manru w rozchylonej na­gle głębi ukazuje się czarny, groźny tłum. W trzecim ak­cie w załamaniu pomostu, którym, jak ginącą na hory­zoncie drogą przychodzą i odchodzą Cyganie, do­strzec można zarys mocnych, wiosłujących leniwie ra­mion; to łódź cierpliwego przewoźnika, Charona.

Ciemne są suknie wystro­jonych na dożynki kobiet, a żwawe tańce biało ubra­nych dziewcząt i chłopców w białych koszulach (I akt), podobnie jak szaro-brunat-nych Cyganów (akt III) prze­mykają tak szybko, że nie zmieniaj ą posępnego nastro­ju. Nawet słynny Marsz Cy­ganów brzmi wyjątkowo ostro.

Wielką wartość ma bez­sprzecznie nowy przekład li­bretta, pióra Romana Kołakowskiego. Rymy potoczne, lecz niekaleczące poetyc­kiego smaku, dbałość o lo­gikę akcji i relacji między postaciami, wygoda - poza wyjątkami - artykulacyjno-wokalna, to dar, na jaki Paderewski od dawna zasługi­wał. Aby te walory docenić, radzę ogląd z polskimi pod­pisami (nie wszyscy nieste­ty śpiewacy starannie podają tekst). Całości libretta w dru­ku nie otrzymujemy, a to za­mieszczone w książeczce wrocławskich kompaktów było anonimowe i literacko o wiele słabsze.

Nuty Manru trzyma, jak wiadomo, pod finansowym kluczem (od dnia prapremie­ry w 1901 roku!) wydawnic­two Bote&Bock. Niemało zatem kłopotów ze sprowa­dzeniem materiałów mu­zycznych, uproszczeniem ję­zyka libretta i doborem wła­ściwych głosów trzeba poko­nać, by wystawić jedną z naj­ważniejszych polskich oper. Fakt, iż Manru Paderewskie­go staje się dostępne na DVD (z podpisami w trzech języ­kach do wyboru) przynosi chlubę bydgoskiej Operze Nova i Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które edycję wsparło finansowo.

"Manru" jedyna opera Paderewskiego po raz pierwszy na DVD. 111 lat od powstania „Manru" ukazała się pierwsza w historii światowej fonografii z nagraniem tego dzieła zarejestrowanym w technice DVD. W nagraniu wzięły udział zespoły Opery Nova pod batutą Macieja Figasa.

"...Co do strony muzycznej można wyrazić wyłącznie zadowolenie. Opera Nova zapewniła bowiem obsadę najlepszą z możliwych,dobrze spisała się też orkiestra i chór(...)

http://maestro.net.pl/index.php/5727-manru-paderewskiego-na-dvd?limitstart=0

Siła oddziaływania tego pięknego dzieła tkwi na szczęście w muzyce, a od tej strony "Manru" przygotowane zostało w Bydgoszczy wręcz wzorowo. Uczestniczyłem w spektaklu wznowionym w sobotę 3 marca 2012 r. po dwuletniej przerwie i kolejny raz odniosłem wrażenie, że zespół bydgoski stać na wykonanie na dobrym europejskim poziomie. Maciej Figas, dyrygujący muzyką Paderewskiego, niełatwą w interpretacji, masywną w brzmieniu, przejmującą w odbiorze, osadzoną w klimacie wagnerowskiego dramatu muzycznego, dał wielce satysfakcjonującą próbę swych możliwości jako kierownik muzyczny, wnikliwy analityk proporcji dźwiękowych, utalentowany dyrygent, stroniący od efekciarstwa, skupiony na stylistyce, fakturze brzmieniowej oraz kolorystycznych walorach dzieła. Partię tytułową śpiewał Sylwester Kostecki. Wykreował wyrazistą postać Cygana skonfliktowanego z wsią, targanego sprzecznościami uczuć między żoną Ulaną a życiem w wędrownym taborze, w którym czekała na niego piękna Cyganka Aza. Śpiewał dźwiękiem i wolumenem wagnerowskim, tak jak czynią to tenorzy niemieccy, wykonując Tannhausera i Parsifala (ma to w repertuarze) lub Lohengrina, Zygmunta, Zygfryda, Tristana i Waltera (gdyby nasze teatry operowe na serio interesowały się możliwościami rodzimych śpiewaków). Sopran Agnieszki Piass jest samym pięknem, swobodą brzmienia, interpretacyjnym wdziękiem i wrażliwą muzykalnością. Natomiast jej sylwetka, talent aktorski i nerw dramatyczny uczyniły postać Ulany wyrazistą, przekonywającą, godną zapamiętania. Adam Woźniak w roli wiejskiego nieszczęśnika Uroka zaprezentował kreację dojrzałą i przemyślaną, sygnalizując ciągły rozwój swych umiejętności scenicznych oraz dużego, nośnego barytonowego głosu. Jeśli dodać piękne brzmienie mezzosopranu Barbary Krahel w roli Matki Jadwigi, propozycję wokalno-aktorską urodziwej Moniki Ledzion w roli Azy, młodego basa Bartłomieja Tomaka jako Orosa - przywódcy Cyganów - oraz doskonały chór i orkiestrę Opery Nova, mieliśmy do czynienia z przedstawieniem, z którego Bydgoszcz powinna być dumna, a przy okazji natychmiast podnieść dotację swemu wspaniałemu, egzystującemu w niedostatku zespołowi. W przerwie komplet elegancko ubranej publiczności podziwiał w foyer wystawę poświęconą Paderewskiemu. Wiele osób kupowało oglądany spektakl na wideo [na dvd - e-teatr], jako że był to pierwszy dzień promocji nagrania tego dzieła, zarejestrowanego po raz pierwszy w historii właśnie przez Operę Nova. Opuszczałem Bydgoszcz przekonany - zresztą nie po raz pierwszy - o powadze, profesjonalizmie, ambicjach i rzetelnych osiągnięciach prowadzonej tam od lat operowej roboty.

Po uroczystej premierze „Manru”, przygotowanej z okazji 50-leciaistnienia sceny muzycznej w Bydgoszczy, aż trudno uwierzyć, że operowe dzieło wieńczące kompozytorską twórczość Ignacego Jana Paderewskiego jest w naszym kraju tak mało znane. Dzięki nowemu przekładowi Romana Kołakowskiego, konsekwentnej i umiejętnej w rozkładaniu napięć emocjonalnych reżyserii Laco Adamika oraz nowoczesnym rozwiązaniom przestrzenno-plastycznym czeskiego scenografa Milana Dawida, spektakl Opery Nova stał się na wskroś współczesnym, uniwersalnym i aktualnym w wymowie dramatem na temat ludzkiej nietolerancji. To fakt godny odnotowania tym bardziej, że przypada w 65 rocznicę śmierci Paderewskiego i w 105 rocznicę powstania, nieobecnego 15 lat na polskich scenach „Manru”.

(…) Niepodważalnym atutem bydgoskiej premiery „Manru” była bez wątpienia orkiestra przygotowana przez dyrektora Macieja Figasa. Muzyka pod jego batuta nie straciła nic ze swej barwności, melodyjności i piękna .Także intensywności i nasycenia brzmienia w zarysowaniu kolorytów lokalnych. Była w pełnej symbiozie symbiozie charakterem i subtelnością psychologiczną scenicznych postaci – jak u Wagnera, Czajkowskiego czy późnego Verdiego. Społeczność wiejską wyznaczał rytm energicznych krakowiaków, natomiast Cyganów melancholijne dźwięki skrzypiec i cymbałów. Motywy przewodnie idealnie współgrały z przywoływaniem motywów natury, przeznaczenia i miłosnych uniesień. Niepodzielny strumień muzyki, od pierwszego dźwięku fagotu, mienił się kolorami całego orkiestrowego instrumentarium. Zastrzeżenia można mieć jedynie do rozplanowania dynamicznego na linii piano-forte. Ucierpieli na tym niesłyszalni niekiedy bydgoscy soliści.

Ulana w interpretacji Małgorzaty Greli to przede wszystkim wierna, pełna pokory żona i kochanka. Niestety artystka jest mniej wiarygodna jako kobieta targana silnymi namiętnościami. W jej głosie brakuje odpowiedniej mocy oddziaływania, dramatycznej intensywności i żaru. Janusz Ratajczak w roli Manru, pokazał zdecydowanie większe natężenie dramatyczne jako człowiek nie potrafiący zrezygnować ze swoich tęsknot i starych przyzwyczajeń, rozdarty między powinnością pozostania przy żonie i dziecku, a wyruszeniem z cygańskim taborem w świat. Wykazał się też większą swoboda w pokonywaniu trudności dramatycznych partii.

Znakomicie postać demonicznego Uroka zaśpiewał Leszek Skrla. Oddał przy tym cały dramat mężczyzny nieszczęśliwie zakochanego i odrzuconego. Ryszard Smęda był bardzo dobrym aktorsko Orosem, a Małgorzata Ratajczak zwróciła uwagę autentycznością przeżycia w kreowaniu matczynej tragedii.

„Manru” w inscenizacji Laco Adamika, który zrezygnował całkowicie z powierzchownego melodramatyzmu i sielankowej rodzajowości, to dzieło szalenie bogate w teatralna formę. Formę, która ani na moment nie gubi treści zawartych w linii fabularno-muzycznej dzieła. Wszystkie niedoskonałości romantycznego libretta, dzięki nowemu przekładowi Romana Kołakowskiego, zyskały na drapieżności i dramaturgicznej głębi. Przepięknie zakomponowały ruch sceniczny i malarsko oświetlone sekwencje zbiorowe, pozbawione w scenach wiejskich cepeliowskiej góralskiej ludowości, w akcie III tworzą pogański klimat cygańskiej dekadencji. Bydgoski chór, znakomicie przygotowany przez Henryka Wierzchnia, stał się wiarygodnym aktorsko nośnikiem dezaprobaty lokalnych społeczności dla związku wiejskiej dziewczyny z kulturowo odmiennym Cyganem.

„Bydgoska inscenizacja nadała tej operze sceniczny kształt zgodny z trendami obowiązującymi na europejskich scenach.

(…) realizatorzy zrezygnowali z cukierkowatej ludowości góralsko-cygańskiej. W opowieści o tragicznej miłości góralki Ulany i Cygana Manru dostrzegli konflikt dwóch wrogich światów o odmiennej kulturze oraz to, że odwieczne animozje między takimi społecznościami niszczą szczęście jednostek.

(…) Premiera „Manru” potwierdza ,że bydgoska Opera Nova to jeden z lepszych dziś zespołów w kraju. (…)